Niejednokrotnie, przy okazji zakupów weszliśmy w posiadanie zniszczonego lub podniszczonego banknotu. Zdarzyć się mogło także, że sami niechcący go podarliśmy. Zazwyczaj staramy się w takiej sytuacji skorzystać z przezroczystej taśmy klejącej i przekazać banknot dalej. No tak, ale co wówczas, gdy na przykład w sklepie pani kasjerka nie będzie chciała przyjąć nominału w nieco nadwyrężonym stanie?

Regulacje prawne Narodowego Banku Polskiego wskazują wyraźnie tryb postępowania, dlatego powinniśmy rozważyć literalne zastosowanie się do nich. Mówią one, iż uszkodzone pieniądze można wymienić w kasie każdego banku w Polsce, o ile możliwe jest odczytanie nominału i wciąż mamy przynajmniej 45% pierwotnej powierzchni banknotu.

Zasady wymiany
Wchodząc nieco głębiej w obowiązujące przepisy, aby otrzymać banknot o takim samym nominale, muszą być spełnione określone warunki. Wymiana w pełnej nominalnej wartości nastąpi wtedy, gdy banknot posiada 100% pierwotnej powierzchni, w tym jest uszkodzony wskutek umieszczenia trwałego napisu, nadruku, rysunku lub innego znaku, a także zabrudzony, poplamiony itp. Pełnej wymianie podlega także banknot przerwany na dwie części sklejone ze sobą lub niesklejone, pod warunkiem, że obie części pochodzą z tego samego banknotu, nie posiadają ubytków powierzchni w miejscu przerwania i łącznie stanowią 100 % pierwotnej powierzchni. Ponadto każdy otrzyma banknot o takim samym nominale, jeżeli zachował on 75% pierwotnej powierzchni w jednym fragmencie.
Nieco mniej pozytywnie przedstawia się sytuacja z wymianą, jeśli banknot, który chcemy wymienić zachował jedynie 45% do 75% pierwotnej powierzchni. Wówczas zostanie on wymieniony za połowę jego wartości nominalnej.
Ogólna zasada odnosząca się do zniszczonych lub zużytych monet jest taka, że wymianie podlegają monety, oraz ich elementy (rdzeń i pierścień), które mają uszkodzenia typu mechanicznego.
Podsumowując, według zarządzenia Prezesa NBP nr 31/2013 wymianie podlegają:
banknoty: postrzępione, naddarte, podklejone, przerwane, nadmiernie zabrudzone, zaplamione, odbarwione lub uszkodzone w inny sposób, w tym również wskutek umieszczenia na nich trwałego napisu, nadruku, rysunku lub innego znaku;
monety oraz ich elementy (rdzeń i pierścień): mające w szczególności uszkodzenia typu mechanicznego, wytarte, o zmienionej barwie, skorodowane, w tym również uszkodzone wskutek umieszczenia na nich trwałego napisu, rysunku lub innego znaku.

Wymiana uszkodzonych banknotów w banku
W przypadku, gdy zdecydowaliśmy się zachować według rekomendacji przepisów prawa i udać się do banku, aby banknot wymienić, zostaniemy poproszeni o wypełnienia krótkiego wniosku. Niezbędne będzie podanie danych osobowych (imię, nazwisko, adres) oraz o złożenie podpisu. Jeśli banknot, który dostarczyliśmy, był porwany, pracownik banku musi go skleić w naszej obecności i umieścić odpowiednią adnotację, 50% lub 100% wartości nominalnej.
W przypadku, gdy banknot, który przynieśliśmy do wymiany nie budzi jakichkolwiek wątpliwości, wymiana zostanie dokonana od ręki. Jeżeli jednak pojawi się podejrzenie co do autentyczności banknotu, lub też będzie na tyle zniszczony, że weryfikacji będzie mogła dokonać tylko centrala Narodowego Banku Polskiego, będziemy musieli uzbroić się w cierpliwość.
Dla uniknięcia nieprzyjemności i podejrzeń o puszczanie w obieg „fałszywek”, najlepiej jest zgłosić się na policję z banknotem czy monetą budzącą wątpliwości.
W sytuacji więc, gdy w trakcie zakupów w sklepie pani kasjerka próbuje wydać nam banknot uszkodzony, powinniśmy chociażby dla własnego komfortu odmówić jego przyjęcia. Zgodnie z prawem kupujący nie ma obowiązku wziąć takich pieniędzy, ponieważ uszkodzone banknoty i monety nie są prawnym środkiem płatniczym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Przyjmowanie uszkodzonych pieniędzy niesie ze sobą kilka zagrożeń – po pierwsze, przy kolejnych zakupach i próbie zapłaty sprzedawca może odmówić przyjęcia zniszczonej waluty, a po drugie na uszkodzonym banknocie lub monecie trudniej rozpoznać cechy identyfikacyjne.
Z punktu widzenia prawa, nawet najmniejszy napis na powierzchni banknotu jest jego uszkodzeniem. Wielu z nas nie zdaje sobie z tego sprawy, ale zawsze mamy prawo odmówić przyjęcia takiego banknotu. Pamiętajmy również, że to na jego posiadaczu ciąży obowiązek wymiany go na nieuszkodzony.